Μήπως δεν είναι πυροτέχνημα;

Είδατε το Πρωτοχρονιάτικο πάρτι στο Ρίο ντε Τζανέιρο; Δεν είναι τυχαίο το παρών που θέλησαν να δηλώσουν οι Βραζιλιάνοι με τους τόνους των πυροτεχνημάτων που έκαναν τη Νέα Υόρκη, το Σίδνευ και τη Σαγκάη να μοιάζουν πανηγυράκια. Μόνο το Ντουμπάι μπόρεσε να «κοιτάξει στα μάτια» την  πόλη που τον Ιούνιο του 2012 φιλοξένησε το Rio+20, το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό Συνέδριο όλων των εποχών και που οδεύει ολοταχώς προς το Μουντιάλ του 2014 και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016. Λίγοι θα το φαντάζονταν αυτό για τη Βραζιλία πριν από δέκα χρόνια.

Έχω εκφράσει εδώ στο protagon την άποψη ότι η καινούρια πολιτική αρένα δεν είναι η αριστερά απέναντι στην δεξιά, αλλά η κοινωνία των πολιτών απέναντι στα λόμπι, τα think tanks και τις πολυεθνικές. Μία άλλη μεγάλη αλλαγή στην παγκόσμια σκακιέρα εξουσίας είναι η μετάβαση από τις παραδοσιακές βιομηχανικές οικονομίες στις νέες αναδυόμενες. Από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ιαπωνία στα BRICs (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα).

Οι περισσότερες αναλύσεις παραδέχονται ότι αυτή η μετατόπιση της παγκόσμιας οικονομικής δύναμης συμβαίνει οριστικά προς την Ανατολή και το Νότο, αντιστρέφοντας την ιστορική άνοδο της Δύσης από το 1750. Έως το 2030, υπολογίζεται ότι ο αναπτυσσόμενος κόσμος θα αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 50% της παγκόσμιας αγοράς και ότι η Κίνα θα έχει εκτοπίσει τις ΗΠΑ από την θέση της μεγαλύτερης οικονομίας. Η εξουσία δεν θα αποτελεί μονοπώλιο των κυβερνήσεων, αλλά θα διαχέεται περισσότερο σε έναν κόσμο που θα είναι πολυπολικός. Στο παιχνίδι θα είναι συγκεκριμμένα άτομα και άλλοι μη-κρατικοί φορείς. Ο κόσμος θα χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή αστικοποίηση, την άνοδο των μεσαίων τάξεων, νέες τεχνολογίες (πολλές από αυτές θανατηφόρες), τους περιορισμένους φυσικούς πόρους, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, έναν μεγαλύτερο και ακόμη πιο γηρασμένο πληθυσμό και το ρίσκο περισσότερων κρίσεων και συγκρούσεων.

Οπότε, μπροστά σε όλες αυτές τις προκλήσεις, το κρίσιμο ερώτημα είναι: ποιά από τις BRICs έχει το μοντέλο ή τέλος πάντων το καλύτερο πρότυπο ώστε να ακολουθήσουν οι υπόλοιπες; Υποθέτω πως το πρώτο πράγμα που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε σε αυτό το σημείο είναι ότι γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι δεν υπάρχει ένα και μοναδικό μοντέλο. Και μία πτυχή του κατακερματισμένου, αλλά ωστόσο διασυνδεδεμένου, κόσμου στον οποίο ζούμε είναι η συνειδητοποίηση ότι οι λύσεις που πραγματικά δουλεύουν με επιτυχία διαφέρουν από μέρος σε μέρος. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς διαμορφώνεται ο συσχετισμός των δυνάμεων μπροστά μας.

Ας πάρουμε την Ινδία, σπουδαία χώρα με πανάρχαιο πολιτισμό. Όμως οι ανισότητες που πηγάζουν από το σύστημα των καστών και την υποβαθμισμένη θέση των γυναικών συμβάλλουν καθοριστικά α) στη διαιώνιση της φτώχειας στη χώρα και β) στο να μην τους παίρνει κανείς στα σοβαρά. Στην Ρωσία, η επικρατούσα πολιτική τάξη δεν έχει καταφέρει δα και τόσο σημαντική πρόοδο σε πολλά και ζωτικά στοιχεία της κοινωνίας από το παλαιότερο και παντελώς φθαρμένο μοντέλο της Σοβιετικής Ένωσης. Οπότε, κατά την άποψή μου, δύο είναι οι χώρες που μπορούν να διεκδικήσουν στα σοβαρά το ηγετικό ρόλο του μέλλοντος: η Κίνα και η Βραζιλία.

Παρόλα αυτά, φοβάμαι ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η Κίνα δεν είναι καθόλου βιώσιμος. Μπορεί η οικονομία της να καλπάζει ασταμάτητα, όμως η χώρα έχει γίνει το εργοστάσιο του κόσμου. Έχει επίσης γίνει η χωματερή του κόσμου, με πολλές από τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές πιέσεις να έχουν μεταφερθεί στις πλάτες της. Ως εκ τούτου, η Κίνα έχει απίστευτα περιβαλλοντικά προβλήματα που θα της πάρουν πολύ χρόνο και πολλά χρήματα έως ότου διορθώσει, αν αυτά μπορούν να διορθωθούν. Και μάλλον θα υπάρξουν γενιές ολόκληρες που θα εξακολουθούν να ασχολούνται με τα προβλήματα που συνεπάγεται η γρήγορη και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, που δεν έχει γίνει σε συνδιασμό με οποιαδήποτε έννοια αρμονίας με τη φύση, σε οποιαδήποτε ουσιαστική μορφή. Τουλάχιστον όχι έως πρόσφατα. Η κυβέρνηση προσπαθεί να αλλάξει, κάτι το οποίο είναι ενθαρρυντικό, όμως η κλίμακα των προβλημάτων που πρέπει να αντιμετωπίσει είναι τόσο μεγάλη, που ακόμη και τα εντυπωσιακά μέτρα που έχει λάβει τα τελευταία 5-10 χρόνια δεν είναι αρκετά.

Τώρα, απέναντι στην Κίνα έχουμε τη Βραζιλία, που εξακολουθεί να βρίσκεται ασφαλώς σε διαφορετικό στάδιο και περιστάσεις. Πιστεύω πως το κλειδί εδώ δεν είναι τα πλουσιότερα δάση και οι άλλοι φυσικοί πόροι, αλλά η χαμηλότερη πυκνότητα του πληθυσμού. Επίσης, στη Βραζιλία φαίνεται πως υπάρχει μία ισχυρή κοινωνία των πολιτών, και μεγαλύτερο αίσθημα συμμετοχικότητας από τη βάση. Υπάρχει ένα πολύ ισχυρό περιβαλλοντικό κίνημα, με απίστευτα εντυπωσιακούς ανθρώπους στο κόμμα των Πρασίνων, και μάλιστα με πολύ μεγάλη επιρροή. Έτσι, υπάρχουν στην χώρα θεσμοί και ισορροπίες που επιβραδύνουν τον ρυθμό της ανάπτυξής σε σχέση με την Κίνα, θα μπορούσαν όμως να την κάνουν πιο βιώσιμη και άρα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα καλύτερο μοντέλο για το μέλλον του πλανήτη.

Αυτή είναι φυσικά μία προσωρινή σκέψη ή αν θέλετε μία υπόθεση. Θα είχε πάντως ενδιαφέρον να διερευνηθεί περισσότερο το ενδεχόμενο, ενός καλύτερου τρόπου λειτουργίας των οικονομιών και των κοινωνιών. Η οικονομική, περιβαλλοντική, ενεργιακή και διατροφική κρίση άλλωστε το επιβάλλει. Ή μήπως το μέλλον θα τρέξει σύμφωνα με το μοντέλο της Κίνας, το οποίο κατά μία έννοια είναι επέκταση του μοντέλου της Ιαπωνίας, το οποίο ήταν επέκταση του μοντέλου των ΗΠΑ, το οποίο ήταν επέκταση του Ευρωπαϊκού και Βρετανικού μοντέλου… Είναι δυνατή η διακοπή αυτής της διαδοχής χωρίς να ξεσπάσει κάποιος πόλεμος; Ας ελπίσουμε πως ναι!

ΥΓ: Μάλλον πρέπει να ξεγράψουμε τις σημερινές υπερδυνάμεις. Τί μπορούμε να περιμένουμε από τις ΗΠΑ, οπου οι παντελώς εξαρτώμενοι από συμφέροντα Ρεμπουμπλικάνοι μπλοκάρουν οποιαδήποτε προοδευτική πολιτική; Ή τί μπορούμε να ελπίζουμε από την επικρατούσα προτεσταντική και συντηρητική λογική της Ευρώπης; Οπότε, λογικά, επικρατέστερη για αυτό το ρόλο είναι μία από τις BRICS, η καθεμία με τη δική της… πονεμένη ιστορία.